De menopauze is een tijd van verandering die elke vrouw op haar eigen manier beleeft. Je lichaam past zich aan, je hormonen slaan op hol – het kan er weleens turbulent aan toegaan. Maar maak je geen zorgen: deze fase is niet het einde van de weg, maar juist een nieuw begin. Met de juiste kennis en een beetje zelfzorg kun je niet alleen de menopauze en de bijbehorende klachten overleven, maar misschien zelfs nieuwe kanten van jezelf ontdekken.
Wat is de menopauze?
De menopauze – ook wel de overgang genoemd – beschrijft de overgang van de vruchtbare fase van je leven naar een nieuwe periode. Je lichaam verandert de productie van hormonen zoals oestrogeen en progesteron, wat een directe invloed heeft op je cyclus: je ovulatie wordt minder frequent en je menstruatie onregelmatiger, totdat deze uiteindelijk helemaal stopt. Hiermee eindigt je mogelijkheid om op natuurlijke wijze zwanger te worden.
Deze hormonale verandering brengt vaak merkbare symptomen met zich mee, zoals opvliegers en stemmingswisselingen. Maar de ervaring is voor iedereen anders: sommigen merken er bijna niets van, terwijl anderen het als een echte uitdaging ervaren. De overgang is een natuurlijk onderdeel van het leven – en voor veel vrouwen ook een kans om zichzelf opnieuw te ontdekken en te focussen op hun eigen welzijn.
De overgang: wanneer begint het?
De meest prangende vraag die velen zich stellen is: “Wanneer begint mijn overgang?” Het antwoord daarop is dat de menopauze meestal begint tussen je midden 40 en midden 50. Je lichaam houdt zich niet aan een strak schema. Bij sommige vrouwen begint de menopauze al voor hun 40e verjaardag. We spreken dan van een vroegtijdige menopauze. Als je menstruatie onregelmatig wordt, is dat een teken dat het eraan zit te komen.
Hoe lang duurt de menopauze?
De menopauze is geen sprint, maar een marathon. Gemiddeld ervaar je deze symptomen vijf tot acht jaar lang. Voor sommige vrouwen is deze fase korter, voor anderen wat langer. Je lichaam bepaalt zelf hoeveel tijd het nodig heeft om weer in balans te komen.
De 4 fasen van de menopauze
Je lichaam overvalt je niet zomaar met alle ongemakken die bij de menopauze horen: deze nieuwe fase verloopt in etappes. Het traject door de menopauze kent vier fases:
Premenopauze: de eerste tekenen
Vanaf ongeveer 40 jaar begint je lichaam zich voor te bereiden op het einde van de vruchtbare jaren. De hormonen progesteron en oestrogeen nemen af – en dat merk je: je cyclus wordt onregelmatig, je bloedingen zijn soms langer, soms korter, soms heviger. Je kunt je wat meer prikkelbaar voelen, de weegschaal laat ineens een paar kilo meer zien, of je gewrichten doen pijn.
Perimenopauze: de warmste fase
Een tot twee jaar voor je laatste menstruatie worden de symptomen intenser. Denk aan opvliegers, nachtelijk zweten, slaapproblemen – je hormoonspiegel laat nu duidelijk zien welke richting hij opgaat. Je huid wordt droger, je concentreren wordt lastiger, en je humeur kan schommelen. Ook je hart en bloedsomloop laten vaker van zich horen. Dit is de fase waarin je lichaam volop bezig is zich opnieuw aan te passen.
Menopauze: het keerpunt
Hoe lang je menstruatie tijdens de menopauze aanhoudt, verschilt per vrouw. Vanaf de menopauze stopt je maandelijkse bloeding definitief: de menopauze is de dag van je laatste menstruatie. Dat weet je echter pas achteraf, als een jaar zonder bloedingen voorbij is. Gemiddeld gebeurt dit rond je 51e levensjaar. Met de menopauze verliest je lichaam definitief de mogelijkheid om zwanger te worden. De oestrogeenproductie neemt sterk af en de overgang naar de volgende fase begint.
Postmenopauze: de rust keert weer terug
Na een jaar zonder menstruatie ben je officieel in de postmenopauze. Je hormoonbalans stabiliseert zich en veel typische klachten zoals opvliegers verminderen. Maar: minder oestrogeen betekent ook dat je botdichtheid vermindert, je slijmvliezen droger worden en het risico op hart- en vaatziekten toeneemt. Het is nu belangrijk om goed voor jezelf te zorgen – vitamine D, calcium en beweging helpen je lichaam fit te blijven.
Kun je zwanger worden tijdens de menopauze?
Denk jij dat je niet meer zwanger kunt raken tijdens de menopauze? Oppassen dan! Zolang je de menopauze nog niet voorbij bent, kunnen je eicellen nog steeds voor verrassingen zorgen. In de vroege menopauze tussen 40 en 44 jaar is de kans om zwanger te raken – bij regelmatige seks – nog 10 tot 20%. Zelfs tussen 45 en 49 jaar is deze kans nog ongeveer 12%.
Wil je je gouden jaren niet doorbrengen met borstvoeding en luiers, dan blijft anticonceptie belangrijk voor jou. Als vuistregel geldt dat je het best nog twee jaar na je laatste menstruatie anticonceptie kunt gebruiken als je jonger bent dan 50. Ben je ouder dan 50, dan is een jaar voldoende. Of dit nu met hormonen of andere methodes gebeurt, hangt af van je gezondheid en voorkeuren.
Je menstruatie blijft uit: menopauze of zwanger?
Het uitblijven van de menstruatie, opvliegers, stemmingswisselingen – deze symptomen kunnen bij vrouwen boven de 50 veel vragen oproepen: “Ben ik zwanger of is het de menopauze?” Beide verstoren je hormoonbalans en veroorzaken vergelijkbare klachten. Een zwangerschapstest is de eerste stap om duidelijkheid te krijgen. Als de test negatief is, maar je toch niet helemaal overtuigd bent, is een bezoek aan een gynaecoloog zeker de moeite waard. Daar kunnen de hormoonspiegels in je bloed, zoals het hormoon FSH (follikelstimulerend hormoon), of je ovariële reserve worden gecontroleerd met een echo.
Symptomen van de menopauze
Wanneer de menopauze voor veranderingen in je lichaam zorgt, gebeurt dat zelden ongemerkt. De meeste vrouwen merken de duidelijke veranderingen.
Opvliegers en zweetaanvallen
Ineens krijg je het heet, je gezicht en bovenlichaam voelen als een bakoven, en dan begin je te zweten. Opvliegers horen bij de typische symptomen van de overgang en kunnen ervoor zorgen dat je meerdere keren per dag gaat zweten. Soms verdwijnen ze na een paar minuten, maar bij veel vrouwen komen ze ook ‘s nachts voor – wat je nachtrust kan verstoren.
Slaapstoornissen
Veel vrouwen melden dat ze tijdens de overgang slechter slapen. Vooral de diepe slaapfase wordt korter, waardoor je midden in de nacht wakker kunt worden – vaak tussen drie en vier uur ‘s ochtends. In veel gevallen is nachtelijk zweten de oorzaak. Zodra je wakker ligt, kan het moeilijk zijn om weer in slaap te vallen, en dat zul je de volgende dag zeker merken.
Onregelmatige bloedingen
Je cyclus verandert en daarmee ook je menstruatie: de bloeding wordt onregelmatiger, heviger of lichter, en je krijgt last van tussenbloedingen. Deze veranderingen ontstaan omdat de hormoonspiegels schommelen en het baarmoederslijmvlies kwetsbaarder wordt. Ongewone bloedingen kun je het beste met je arts bespreken om zeker te zijn.
Minder zin in seks
Tijdens de overgang kan je zin in seks veranderen. Opvliegers, slaapstoornissen of droge slijmvliezen kunnen het soms moeilijk maken om in de stemming te komen. Je kunt je ook onzeker voelen door fysieke veranderingen, wat je libido kan verminderen.
Blaaszwakheid
De bekkenbodemspieren worden zwakker en de slijmvliezen in de plasbuis en blaas worden dunner. Dat kan betekenen dat je vaker naar de wc moet of soms ongewild urine verliest, vooral als je hoest, niest of lacht.
Haar- en huidproblemen
Tijdens de overgang verandert je huid. Deze wordt droger, dunner en verliest aan elasticiteit. Je kunt last krijgen van ouderdomsvlekken en jeuk. Ook kan je haar dunner worden, terwijl er op andere plekken – zoals in je gezicht – plots meer haartjes kunnen groeien.
Vaginale droogheid
Met de veranderingen in je huid veranderen ook de slijmvliezen in je lichaam. Het slijmvlies in de vagina wordt droger en gevoeliger. Dit kan jeuk of een branderig gevoel veroorzaken en het plezier in seks bederven.
Spier- en gewrichtspijn
De dalende oestrogeenspiegels blijven niet zonder gevolgen voor je gewrichten en spieren. Deze worden stijver en doen pijn, vooral na langere pauzes. Bovendien neemt de botdichtheid af, wat het risico op osteoporose verhoogt.
Depressie en psychische klachten
Door de hormonale veranderingen kan je humeur omslaan. Sommige vrouwen voelen zich prikkelbaar, lusteloos of somber. Stemmingsschommelingen horen daar ook bij. Als daar nog werkdruk of privéproblemen bijkomen, lijkt de chaos compleet.
Gewichtsveranderingen
Bij vrouwen boven de 50 verandert de vetverdeling in het lichaam. Vooral rond de buik kun je sneller aankomen. Dit komt doordat de spiermassa afneemt en het basismetabolisme daalt. Het resultaat van consistente eetgewoontes en minder beweging zie je zeker terug op de weegschaal.
Hart- en vaatziekten
Je hart- en vaatstelsel wordt tijdens je vruchtbare jaren beschermd door oestrogeen. In de overgang verdwijnt deze bescherming, waardoor het risico op hoge bloeddruk of hartproblemen toeneemt. Lichaamsbeweging en een evenwichtige voeding helpen om dit tegen te gaan.
Behandeling van overgangsklachten
De overgang kan een uitdaging zijn, maar hoeft je dagelijks leven niet te overheersen. Er zijn talloze manieren die je kunnen helpen klachten te verlichten en weer in balans te komen.
Hormoonvervangende therapie
Als je echt last hebt van opvliegers, slaapstoornissen of andere klachten, kan een hormoonvervangende therapie uitkomst bieden. In de vorm van tabletten, gels of pleisters worden oestrogenen toegepast – alleen of in combinatie met progestagenen. Of de therapie continu is of in fases met afwisselend oestrogenen en progestagenen, hangt af van je lichaam en behoeften. Vaginale droogheid kan verlicht worden met oestrogeenbevattende crèmes of zetpillen, die direct op de benodigde plekken inwerken.
Synthetische hormonen
Ze werken net als de hormonen in je lichaam en zijn specifiek afgestemd op de hormoonreceptoren in jouw lichaam. Synthetische hormonen worden kunstmatig geproduceerd en helpen om klachten zoals opvliegers of slaapproblemen te verlichten. Deze hormonen worden onder strikte controles vervaardigd. Het voordeel: ze kunnen nauwkeurig gedoseerd worden en bieden de kans voor een gerichte therapie om je hormoonbalans te herstellen.
Bio-identische hormonen (diosgenine)
Bio-identieke hormonen zijn chemisch identiek aan je eigen hormonen en worden gemaakt uit plantaardige stoffen zoals yamswortel. Diosgenine fungeert als basismateriaal dat wordt omgezet in hormonen zoals progesteron of oestrogeen. Hoewel je lichaam diosgenine niet zelf in hormonen kan omzetten, werken de voltooide bio-identieke preparaten net als je natuurlijke hormonen.
Fyto-oestrogenen
Bepaalde plantaardige stoffen hebben vergelijkbare effecten als oestrogenen. Deze fyto-oestrogenen zitten in planten zoals soja, rode klaver of bonen. Ze worden aangeboden als voedingssupplementen en zijn bedoeld om overgangsklachten te verzachten. Wees echter wel voorzichtig: hun effectiviteit is namelijk niet wetenschappelijk bewezen en ze kunnen bijwerkingen veroorzaken, zoals maag- en darmklachten.
Huismiddelen voor behandeling van overgangsklachten
Voor sommige vrouwen is hormoonvervangingstherapie geen optie vanwege gezondheidsredenen, bijvoorbeeld na kanker of bij een verhoogd tromboserisico. Plantaardige middelen zoals zilverkaars, rode klaver of sint-janskruid kunnen dan een alternatief zijn om mildere overgangsklachten zoals opvliegers of stemmingswisselingen te bestrijden.
Vrouwenmantel
Vrouwenmantel is een klassiek middel tegen overgangsklachten die verband houden met hormoonspiegels. Als je het als thee drinkt, zou het krampen kunnen verlichten en kalmeren. Het is een traditioneel middel dat vaak wordt gebruikt. Het effect is niet wetenschappelijk bewezen, maar soms is het ritueel van het drinken van hete thee al voldoende om tot rust te komen.
Valeriaan
Word je ’s nachts wakker gehouden door de overgang? Dan kan valeriaan weleens jouw nieuwe beste vriend worden. De plant staat bekend om zijn kalmerende werking, kan helpen bij het verlichten van slaapproblemen en zorgt ervoor dat je weer ontspannen kunt slapen. Valeriaan is vooral nuttig als innerlijke onrust of een nachtelijke piekermodus je herstel in de weg staat.
Sint-janskruid
Bij depressieve gevoelens of stemmingswisselingen kan sint-janskruid helpen om weer meer balans te vinden. Studies suggereren dat het een vergelijkbare werking heeft als antidepressiva. Wees echter voorzichtig: er kunnen interacties optreden met andere medicijnen en zonnebaden moet je vermijden.
Granaatappelextract
Het extract van de granaatappel met zijn sappige rode zaadjes wordt vaak ingezet om typische overgangssymptomen tegen te gaan. Vooral bij opvliegers en vaginale droogheid kan het zachte ondersteuning bieden.
Monnikspeper
Een veelzijdige oplossing voor hormonale klachten: monnikspeper kan je lichaam helpen ontspannen, of je nu last hebt van spanningen in je borsten of stemmingswisselingen. Je kunt het eenvoudig in tablet- of druppelvorm gebruiken wanneer je hormonen een eigen leven lijken te leiden.
Soja
Sojaproducten zijn een populair middel tegen opvliegers – dankzij de plantaardige oestrogenen die het bevat, de isoflavonen. Studies tonen aan dat ze overgangsklachten kunnen verlichten, vooral bij hogere doseringen. Maar wees voorzichtig: soja is geen wondermiddel en kan het maag-darmkanaal verstoren.
Plantaardige preparaten zijn geen wondermiddelen, maar kunnen in sommige gevallen echt ondersteunen. Zorg ervoor dat je alleen geteste medicijnen van de apotheek gebruikt. Het is verstandig om risico’s, zoals bijwerkingen of interacties, te bespreken met je arts.
Vroegtijdige overgang bij vrouwen onder de 40
Nog geen last van de overgang? Bij ongeveer één procent van de vrouwen onder de 40 stoppen de eierstokken al vóór het 40e levensjaar met functioneren. Typische klachten zoals opvliegers, slaapproblemen of vaginale droogheid kunnen net zo goed voorkomen als bij vrouwen die later in de overgang komen. Het vroege tekort aan hormonen brengt een paar extra risico’s met zich mee: osteoporose, hart- en vaatziekten of dementie kunnen waarschijnlijker worden als het lichaam geen hormoonvervanging krijgt.
Hoe gebeurt dat? Soms zit het in de familie, bijvoorbeeld als je moeder of grootmoeder op jonge leeftijd ook in de overgang kwam. Maar ook operaties, chemotherapieën of bestralingen kunnen de eierstokken aantasten. Vrouwen die roken lopen meer risico, net als vrouwen met auto-immuunziekten of genetische aandoeningen.
Het goede nieuws: hormoontherapie kan helpen de langetermijngevolgen van oestrogeentekort te voorkomen. Deskundigen raden het aan bij een vroege menopauze tot je 50ste jaar, ongeacht of je klachten hebt. Zo blijft je lichaam beter beschermd, zelfs als de menopauze onverwacht vroeg voor de deur staat.
De overgang en je welzijn
Als de menopauze intreedt, verandert er veel – zowel fysiek als emotioneel. Hormonale veranderingen kunnen opvliegers en een droge huid veroorzaken, en voor veel vrouwen leidt dit tot een soort midlifecrisis waarin ze oude patronen loslaten en nieuwe levensplannen maken. In deze fase van verandering, waarin je lichaam en soms ook je leven zich opnieuw organiseren, richt je je het beste op jezelf en op hoe je goed voor jezelf kunt zorgen.
Zo kom je goed door de overgang
- Gezond eten: wat er op je bord belandt, kan echt een verschil maken! Sojaproducten met isoflavonen kunnen helpen om opvliegers te verminderen. Sommige vrouwen zweren bij noten, plantaardige oliën of kruidenthee. Probeer uit wat voor jou goed voelt. En als pittige kruiden, sterke koffie of alcohol je klachten verergeren, kun je ze beter vermijden.
- Kom van de bank af: een stevige wandeling, lichte krachttraining of een rondje dansen kan echt wonderen doen. Beweging versterkt je spieren en botten, helpt stress te verminderen en verbetert je humeur. En ja, je gewicht zal je dankbaar zijn als je in beweging blijft – vooral in een tijd waarin je energiebehoefte daalt en je lichaam wat extra ondersteuning kan gebruiken.
- Rust vinden: of je nu kiest voor yoga, meditatie of ademhalingsoefeningen – ontspanningstechnieken kunnen helpen om je hoofd leeg te maken. Tai chi kan je een compleet nieuw lichaamsgevoel geven. Probeer uit wat voor jou werkt.
- Natuurlijke hulp: zilverkaars, soja en soortgelijke middelen hebben herhaaldelijk potentieel getoond in onderzoeken. Veel vrouwen zweren erbij om lichte klachten zoals opvliegers te verlichten. Maar ook kruidensupplementen kunnen bijwerkingen hebben, variërend van maag- en darmklachten tot leverschade. Het is daarom verstandig om vooraf met je arts te overleggen en te vertrouwen op veilige producten.
- Geduld hebben: de overgang is geen eindstation. Veel klachten verdwijnen vanzelf in de loop der tijd, zoals opvliegers en slaapstoornissen. Soms helpt het om jezelf eraan te herinneren dat elke fase ook weer voorbijgaat en dat dit slechts een nieuwe stap op je reis is.
Veelgestelde vragen over de overgang
Hoe merk je dat je in de overgang bent?
Als je menstruatie ineens onregelmatig wordt, je last krijgt van opvliegers en je humeur als een achtbaan verandert, kan dat wijzen op de overgang. Ook slaapproblemen of een droge huid en slijmvliezen zijn typische signalen van een hormonale herstart!
In welke fase van de overgang zit ik?
Je lichaam stuurt je signalen die aangeven waar je nu staat: wordt je cyclus onregelmatig, dan wijst dat op de premenopauze – de start van hormonale veranderingen. Krijg je vaker opvliegers of slaap je slecht, dan bevind je je waarschijnlijk in de perimenopauze, de intensieve overgangsperiode voor de menopauze. Blijft je menstruatie langer dan een jaar uit, dan ben je in de postmenopauze beland: een periode waarin veel tot rust komt en opnieuw in balans raakt.
Op welke leeftijd beginnen de overgangsjaren?
Voor de meeste vrouwen beginnen de overgangsjaren tussen halverwege de 40 en halverwege de 50. Je lichaam houdt daarbij niet zo strikt een kalender aan. Slechts weinig vrouwen belanden voor hun 40e verjaardag in de vroege menopauze. Elk lichaam heeft zijn eigen ritme.
Hoe lang duren opvliegers tijdens de overgang?
Bij de meeste vrouwen beginnen de eerste opvliegers in de perimenopauze, één tot twee jaar voor de laatste menstruatie. Ze kunnen nog enkele jaren aanhouden in de postmenopauze. Hoe lang precies? Dat verschilt per persoon! Bij sommige vrouwen zijn de opvliegers na enkele maanden voorbij, terwijl ze bij anderen vijf tot tien jaar aanhouden.
Hoe uiten de overgangsjaren zich bij vrouwen?
De overgangsjaren kenmerken zich door opvliegers, slaapproblemen en stemmingswisselingen. Je cyclus kan onregelmatig worden, je huid droger, en soms geeft de weegschaal ineens meer aan. Ook droge slijmvliezen of een veranderd lichaamsgevoel kunnen erbij horen. Iedere vrouw ervaart deze fase anders, maar uiteindelijk komt alles weer in balans.
Kun je zwanger worden tijdens de menopauze?
Ja, zelfs tijdens de overgang kun je zwanger worden, zolang de menopauze nog niet volledig is afgesloten. De kans om halverwege de 40 zwanger te worden is nog steeds 10 tot 20%. De vuistregel: als je onder de 50 bent, gebruik dan anticonceptie tot twee jaar na je laatste menstruatie. Als je boven de 50 bent, is één jaar voldoende.
Komen mannen ook in de overgang?
Mannen hebben geen klassieke overgang zoals vrouwen, maar ook zij zijn niet vrij van hormonale veranderingen. Het testosterongehalte neemt af met de leeftijd. Dit kan zich vaak uiten in minder energie, verlies van spierkracht of afname van libido – en ja, stemmingswisselingen kunnen daar ook bij horen. De overgang die mannen in deze periode doormaken, verloopt meestal geleidelijk en zonder grote veranderingen.
Conclusie: veranderingen in de overgang actief benaderen!
De overgang is meer dan alleen opvliegers en stemmingswisselingen – het markeert een fase van verandering die je actief kunt vormgeven. Met een extra portie beweging, slimme voeding en korte ontspanningssessies maak je de overgang soepeler voor je lichaam. En als de symptomen echt lastig worden, kunnen hormoonvervangende therapie of kruidenmiddelen je lichaam weer in balans brengen. De menopauze is geen ziekte, maar een nieuwe fase in je leven die veel positieve verrassingen kan bieden.
