Vaginisme: hulp bij pijnlijke vaginale kramp 

Je hebt zin, maar je lichaam werkt niet mee: wanneer de spieren van de vagina ongecontroleerd samentrekken, kan intimiteit een echte uitdaging zijn – en dat beïnvloedt niet alleen je liefdesleven, maar ook je zelfvertrouwen. Maar geen zorgen: met veel geduld, ontspanningstechnieken en medische steun kun je de weg (terug)vinden naar een bevredigend en vervullend seksleven. 

WAT IS VAGINISME? VAGINISME BETEKENIS 

Vaginisme wordt ook wel vaginale kramp genoemd, en dat is een goede omschrijving: bij vrouwen met vaginisme spannen de spieren in het voorste gedeelte van de vagina zich reflexmatig aan. 
En dat gebeurt precies op de momenten dat je het absoluut niet kunt gebruiken: namelijk tijdens de seks, bij het inbrengen van een tampon of bij een gynaecologisch onderzoek. 

Het resultaat: een te strakke vagina. Er kan niets meer in of uit – en dat is pijnlijk! Getroffenen kunnen hun lichamelijke reactie niet beheersen, daarom varieert de duur van een vaginale kramp sterk. Het veroorzaakt veel leed, wat kan leiden tot zelftwijfel en angsten. 

HOEVEEL VROUWEN HEBBEN LAST VAN VAGINISME? 

Het feit dat je eigen lichaam niet in staat is om seks te hebben, is geen kwestie waar vrouwen mee te koop lopen. Want net als veel onderwerpen wat betreft seksualiteit is vaginisme zeer beladen met schaamte. Daarom is er niet bekend hoeveel vrouwen er nu precies met vaginisme kampen. Deskundigen schatten dat tussen de 4% en 42% van de vrouwen er last van zou kunnen hebben. 

Veel vrouwen denken dat ze het probleem stilletjes en zelf moeten oplossen. Dit leidt vaak tot een lange zoektocht naar antwoorden, wat veel onzekerheid en frustratie met zich meebrengt. Juist daarom is het zo belangrijk om het probleem openlijk te bespreken, zodat niemand zich eenzaam hoeft te voelen. 

VORMEN VAN VAGINISME 

De eerste tekenen van vaginisme kunnen zich in verschillende levensfasen openbaren bij de getroffenen: bij sommigen al op zeer jonge leeftijd, bij anderen pas later. 

Er zijn twee vormen te onderscheiden: 

PRIMAIR VAGINISME

De symptomen worden voor het eerst merkbaar tijdens de puberteit. 

SECUNDAIR VAGINISME

De eerste symptomen verschijnen na een bevalling of een operatie. 

HOE STERK VERKRAMPT MIJN BEKKENBODEM ZICH? 

Vaginisme is een persoonsgebonden aandoening en varieert in ernst van vrouw tot vrouw. Met de Lamont-schaal kunnen medisch specialisten beoordelen hoe intens je spieren reageren op een onderzoek of penetratie: 

• Graad 1: met een beetje aanmoediging ontspannen de spieren. 

• Graad 2: ondanks inspanningen blijft de bekkenbodem gespannen. 

• Graad 3: het bekken komt licht omhoog, de patiënt trekt zich terug. 

• Graad 4: totale terugtrekking – bekken en dijen sluiten volledig. 

• Graad 5: sterke lichamelijke reacties zoals trillen of misselijkheid maken verder onderzoek onmogelijk. 

OORZAKEN VAN VAGINALE KRAMP 

Het is niet altijd eenvoudig te verklaren waarom je lichaam reageert op penetratie alsof het een ongewenste indringer is en in de verdediging schiet. Fysieke en psychische oorzaken van de pijn die optreden bij penetratie gaan bij veel getroffenen hand in hand. 

LICHAMELIJKE OORZAKEN VAN VAGINISME 

Mogelijke lichamelijke oorzaken van vaginisme zijn: 

• Reflexmatige spiersamentrekkingen: vaginisme werkt als een uitsmijter voor het lichaam: zodra er iets nadert dat als bedreigend wordt ervaren, trekken de spieren in de bekkenbodem reflexmatig samen. De zenuwen slaan alarm en het lichaam schakelt over naar verdedigingsstand. 

• Bekkenbodem in voortdurende spanning: bij sommige vrouwen blijft de bekkenbodem permanent gespannen. Vaak zijn stress of eerdere nare ervaringen de oorzaak. 

• Verhoogde pijngevoeligheid: bij sommige vrouwen is het weefsel in het genitale gebied gevoeliger dan bij anderen. Deze overgevoeligheid zorgt ervoor dat zelfs zachte aanrakingen als pijnlijk worden ervaren. 

• Hormonale veranderingen: lage oestrogeenniveaus in de menopauze of door hormonale stoornissen kunnen het vaginale slijmvlies gevoeliger maken. Het slijmvlies wordt droger en dunner, wat de penetratie pijnlijk maakt. 

• Weefselveranderingen: bevallingstrauma of gynaecologische operaties kunnen leiden tot gevoelig littekenweefsel in het genitale gebied. Dit is vaak minder elastisch. Het gevolg: ongemak en pijn tijdens de penetratie. 

• Urogenitale infecties: terugkerende schimmel- of urineweginfecties kunnen het weefsel irriteren en gevoeliger maken. Deze ontstekingen kunnen ervoor zorgen dat je lichaam op aanraking of penetratie reageert met een afweerreactie. 

• Anatomische afwijkingen: soms is het simpelweg anatomie: een smalle vaginale opening kan penetratie bemoeilijken. Als je lichaam dit als onaangenaam ervaart, spannen de spieren zich als beschermingsreactie aan.

PSYCHISCHE OORZAKEN VAN VAGINISME 

Als de vaginale ingang niet meewerkt, ligt dat niet altijd aan lichamelijke veranderingen. 
Ook psychologisch speelt er veel mee in hoe je je tijdens seks kunt ontspannen. 
Als je lichaam geleerd heeft om penetratie te verbinden met pijn of gevaar, laat dat sporen na in je psyche. 

Tot de psychische oorzaken van vaginale kramp behoren onder andere: 

• Angst: Sommige vrouwen hebben een diepgewortelde, aanhoudende angst voor penetratie die zelfs tot een fobie kan uitgroeien. Deze angst kan versterkt worden door negatieve of pijnlijke ervaringen. 
• Trauma of misbruik: Mensen die seksueel geweld of misbruik hebben ervaren, kunnen geleerd hebben om op seksuele situaties te reageren met beschermend gedrag. De krampen fungeren als een natuurlijke verdedigingsreactie tegen waargenomen gevaar. 
• Sociale of culturele invloeden: In bepaalde religies en culturen is seksualiteit taboe. Vrouwen die in zo’n omgeving zijn opgegroeid, kunnen schaamte of afwijzing voelen, wat zich uit in onvrijwillige spierkrampen. 
• Aangeleerd defensief gedrag: Als seks herhaaldelijk met pijn is geassocieerd, herinnert het lichaam zich dat door zich af te sluiten. De vicieuze cirkel van pijn en vermijden wordt met elke nieuwe ervaring sterker. Je lichaam reageert instinctief met ‘nee’, nog voordat er überhaupt contact is. 

VAGINISME SYMPTOMEN 

Vaginisme gaat gepaard met een breed scala aan symptomen die zowel fysiek als mentaal zwaar kunnen zijn. De reactie van de spieren is slechts het begin en kan het emotioneel erg zwaar voor je maken. 

BELANGRIJKSTE SYMPTOOM 

Het grootste probleem bij vaginisme: de ongewenste spierkramp die optreedt zodra er iets dicht bij de vagina komt. Of het nu een tampon, medisch instrument of seks betreft – de boodschap is: “Je komt hier niet in!” Deze reflex is vaak zo pijnlijk dat je van verdere pogingen moet afzien. 

SECUNDAIRE VAGINISME SYMPTOMEN 

De krampachtige samentrekking van de vaginale opening brengt diverse lichamelijke en psychische symptomen met zich mee: 

• Vermijden van penetratie: de angst voor pijn bij seks maakt gynaecologische onderzoeken enzovoort voor veel vrouwen absoluut taboe, waardoor ze met creatieve vermijdingsstrategieën penetratie uit de weg gaan. 
• Emotionele belasting: gevoelens van schaamte of schuld blijven opkomen, vooral als vaginisme een bevredigend liefdesleven in de weg staat. 
• Algemene spanningen: soms reageert het hele lichaam gespannen – alsof het zenuwstelsel een beschermende barrière opwerpt. 
• Bekkenpijn: sommige mensen ervaren milde pijn in het bekkengebied. 

HOE WORDT DE DIAGNOSE VAGINISME GESTELD? EN WELKE VAGINISME-BEHANDELINGEN ZIJN ER? 

De diagnose van een zogenaamde genito-pelviene pijn-penetratiestoornis (kortweg vaginisme) vereist gevoeligheid en geduld – zowel van jou als van je arts. Om te weten wat je tijdens het onderzoek kunt verwachten, geven we je hier een kijkje in het proces. 

VOORAFGAAND GESPREK 

Bij stoornissen waarbij zowel lichaam als geest betrokken zijn, is een lichamelijk onderzoek niet voldoende. In een voorafgaand gesprek probeert je arts mogelijke psychische stressfactoren te achterhalen. Vragen over je seksleven en relatie kunnen lastig zijn om te beantwoorden. Maar een eerlijk gesprek leidt vaak tot beter begrip en soms zelfs tot een aha-moment. 

STAP VOOR STAP DOOR HET ONDERZOEK 

• Voorbereidend gesprek: we starten met een gesprek om mogelijke psychologische oorzaken te verkennen. 

• Bekijken van het vaginale gebied: daarna wordt het vaginale gebied zorgvuldig onderzocht om mogelijke oorzaken zoals ontstekingen of andere afwijkingen uit te sluiten. 

• Pijntest met een wattenstaafje: om de exacte plek van de pijn te vinden, kan de arts voorzichtig met een wattenstaafje verschillende plekken rond de vagina aanraken. 

• Bekkenbodemspiertest: de arts test voorzichtig met één of twee vingers hoe de spieren reageren. 
  Het doel is om te zien of de spieren samentrekken bij aanraking. 

• Palpatie van de baarmoeder en de eierstokken: tevens drukt de arts met de andere hand op de onderbuik om de baarmoeder en eierstokken te controleren en afwijkingen uit te sluiten. 

• Druktest van plasbuis en blaas: indien nodig wordt ook gecontroleerd op gevoeligheid van de plasbuis of blaas. 

• Rectaal onderzoek: in sommige gevallen kan een rectaal onderzoek nodig zijn om verdere oorzaken uit te sluiten. 

IS HET VAGINISME? DE CRITERIA 

Voor de diagnose van vaginisme moeten bepaalde symptomen ten minste zes maanden aanwezig zijn en mag er geen andere verklaring, zoals een ziekte, zijn. 
Deze criteria omvatten: 

• Pijn tijdens of al bij de gedachte aan penetratie 

• Merkbare spierspanning bij poging tot penetratie 

• Angst of grote spanning voor penetratie 

#VOORBEREIDINGSTIPS 

Als je last hebt van vaginisme, raak je waarschijnlijk al gestrest bij de gedachte aan het onderzoek. 
Een beetje voorbereiding kan je helpen om je bezoek aan de gynaecoloog goed door te komen: bespreek vooraf met je arts de procedure en je zorgen. 
Er zijn een paar trucjes die je kunt gebruiken om de controle te behouden: houd tijdens het onderzoek een spiegel vast zodat je kunt zien wat er gebeurt, of leg je hand op die van de onderzoeker om zelf het tempo te bepalen. 

WAT TE DOEN BIJ VAGINISME? BEHANDELMOGELIJKHEDEN VOOR VAGINALE KRAMP 

SEKSUELE THERAPIE EN PSYCHOTHERAPIE 

Bij het aanpakken van vaginisme zijn zowel lichaam als geest belangrijk. Seksuele therapie en psychotherapie bieden een veilige omgeving om angsten en zorgen over pijn en penetratie aan te pakken. Gesprekken in combinatie met praktische oefeningen kunnen je helpen deze barrières te doorbreken, zodat je je seksualiteit weer vrijer kunt beleven: 

• Cognitieve gedragstherapie en mindfulness: hier worden je gedachten en angsten over seks grondig onderzocht. Het doel is om piekergedrag te vervangen door positieve gedachten.  Met mindfulnessoefeningen blijf je in het moment en laat je je niet overweldigen door pijnlijke gedachten. 

• Seksualiteit op een nieuwe manier ervaren: in seksuele therapie draait het om tederheid ervaren zonder penetratie – met suggesties zoals stimulatie met handen, mond of vibrator. Zo kun je op een ontspannen manier van intimiteit genieten en open gesprekken leiden vaak tot geheel nieuwe inzichten. 

VAGINALE KRAMP ZELF OPLOSSEN: ZELFBEHANDELING MET VAGINALE DILATORS 

Met een zogenaamde gewenningstraining kun je je vagina in je eigen tempo leren dat penetratie geen bedreiging is. Vaginale dilators (dilatatoren in het Nederlands) bestaan uit een set staafjes van verschillende groottes die je thuis geleidelijk kunt inbrengen. Dit helpt stapsgewijs om de vaginale spieren te ontspannen. Oefeningen met een dilator zijn een manier om jezelf beter te leren kennen. 
Omdat vaginisme vaak ook een psychologische component heeft, moet het gewenningsproces zacht en zonder druk verlopen. 

BEKKENBODEMTRAINING – MEER CONTROLE, MINDER PIJN 

Bekkenbodemtraining is meer dan alleen aanspannen en ontspannen. Bij correct gebruik kan het pijn verminderen en spanning verlichten. Hier is een overzicht van de belangrijkste methoden: 

• Gerichte aanspanning en ontspanning met biofeedback: met speciale biofeedbackapparaten leer je je bekkenbodem doelgericht activeren en ontspannen. Deze apparaten geven aan of je je spieren op de juiste manier ontspant of aanspant. Op deze manier krijg je inzicht in hoe je je bekkenbodem bewust kunt aansturen. 

• Zachte weefselmobilisatie en triggerpointtherapie: door zachte druk en specifieke massagetechnieken worden gespannen spieren gericht losgemaakt. Triggerpoints, oftewel bijzonder pijngevoelige gebieden, worden behandeld om de spieren soepel te maken. 

• Elektrostimulatie en ultrasound voor ontspanning: zachte elektrische impulsen stimuleren de spieren om te ontspannen. Ultrageluidsgolven verhogen de doorbloeding en helpen spierspanning te verlichten. 

• Blaas- en darmtraining: oefeningen om de omliggende spieren (rondom de plasbuis en anus) te versterken zorgen voor meer controle over het volledige bekkenbodemgebied. Regelmatig trainen versterkt de spieren en heeft een positief effect op de gezondheid van je bekkenbodem. 

ONTSPANNINGSTECHNIEKEN EN ADEMHALINGSOEFENINGEN 

Ontspanning is de sleutel tot verlichting van vaginisme – en dat niet alleen voor de bekkenbodem, maar voor het hele lichaam. Een supereffectieve manier hiervoor: ademontspanning. Neem dagelijks vijf minuten de tijd om rustig te zitten en je ademhaling bewust in een ontspanningsmodus te brengen. 

1. Begin met het verlengen van je uitademing. 
2. Tel rustig mee: adem drie seconden in, adem dan langzaam vier seconden uit. 
3. Als je je comfortabel voelt, probeer dan de uitademing nog langer te maken – bijvoorbeeld drie seconden inademen en zes seconden uitademen. 
4. Met elke ademhaling laat je meer stress los en help je je lichaam tot rust te komen. 

Als je last hebt van stress, nervositeit en angst, kun je gebruikmaken van ontspanningstechnieken zoals progressieve spierontspanning of autogene training om meer innerlijke rust te vinden. 

MEDICATIEBENADERINGEN 

Ontspanningstechnieken en therapieën zijn niet altijd voldoende om vaginisme te verlichten. 
In hardnekkige gevallen kunnen extra medicijnen worden gebruikt om tijdelijk de pijn te verlichten en de weefsels te ontspannen: 

• Hormoontherapie voor meer vochtigheid: als vaginale droogheid het aanraken pijnlijk maakt, kan een lokale hormoonbehandeling met een lage dosis oestrogeen helpen. Crèmes of zetpillen zorgen voor meer vocht en maken penetratie gemakkelijker. 

• Pijnstillende crèmes om de zenuwen te ontspannen: crèmes met actieve stoffen zoals gabapentine of amitriptyline worden direct op de vaginale opening aangebracht. Daar helpen ze om de zenuwen te kalmeren en de pijn te verlichten. 

• Tabletten voor gevoelige zenuwen: soms kunnen geneesmiddelen, oorspronkelijk ontwikkeld voor zenuwpijnen, ook helpen. Actieve bestanddelen zoals gabapentine of pregabaline verminderen zenuwactiviteit en verlichten zo de pijn. 

• Botulinetoxine voor verkrampte spieren: als niets anders helpt, kan botulinetoxine (ja, dat klopt, Botox) direct in de bekkenbodemspieren worden geïnjecteerd. Dit helpt om de spieren tijdelijk te ontspannen en pijn te verlichten, maar het is slechts een laatste redmiddel. 

Hormonen en pijnstillers kunnen een sterke invloed op je lichaam hebben en soms ongewenste bijwerkingen veroorzaken.Daarom is het de moeite waard om deze medicatie alleen te overwegen als andere therapieën niet het gewenste resultaat hebben gebracht. 

DIGITALE GEZONDHEIDSAPPS: VAGINISME FLEXIBEL THUIS BEHANDELEN 

Moderne tijden brengen moderne behandelingen met zich mee: je kunt vaginisme tegenwoordig ook behandelen met een app. De zogenaamde Digitale Gezondheidsapps (DiGA) kunnen je helpen angsten te overwinnen en je bekkenbodem te ontspannen – allemaal vanuit het comfort van je eigen huis. 

De diensten omvatten cognitieve gedragstherapie, ontspanningsoefeningen en ondersteuning bij vaginale training met dilators. Alles gebeurt in jouw tempo, en je hebt altijd de vrijheid om de oefeningen aan te passen aan je eigen vooruitgang. Met een doktersrecept en de juiste diagnose vergoeden veel zorgverzekeraars de kosten. 

VAGINISME VOORKOMEN 

Vaginale krampen ontstaan door een samenspel van lichamelijke en psychische factoren. 
Hoewel de oorzaak complex is, moeten ook de therapie en preventie holistisch zijn. 
Hier zijn een paar tips waarmee je je lichaam en geest kunt helpen vaginale krampen te voorkomen: 

• Houd je slijmvliezen soepel: je slijmvliezen verdienen net zoveel aandacht als de huid op je gezicht. 
  Regelmatige hydratatie voorkomt uitdroging en helpt pijn te verminderen. 
  Crèmes en oliën speciaal voor dit gebied kunnen wonderen verrichten! 

• Versterk je bekkenbodem: een sterke bekkenbodem geeft je controle en zorgt voor meer ontspanning. Met gerichte training kun je je spieren versterken en makkelijker loslaten wanneer dat nodig is. 

• Leer ontspannen: ademoefeningen en progressieve spierontspanning zijn je beste vrienden als het gaat om loslaten. Dagelijkse ontspanning helpt je om je lichaam te kalmeren en je spieren soepel te houden. 

• Ontdek je eigen lichaam: jezelf ontdekken kan echt goed voelen! Door regelmatig te masturberen leer je je lichaam beter kennen en kun je spanningen verminderen. Zo merk je wat prettig aanvoelt en kun je je partner de juiste weg wijzen. 

PROGNOSE: IS VAGINISME TE GENEZEN? 

Het vergt wel wat moeite, maar vaginisme is in de meeste gevallen goed behandelbaar! Bij meer dan 90% van de getroffenen helpen gerichte maatregelen en een gepersonaliseerde therapie om de symptomen aanzienlijk te verminderen. Hoe eerder je begint, hoe groter de kans dat je symptomen verbeteren. 

Zonder behandeling kan vaginisme echter blijven bestaan: psychische stress, angsten en soms ook depressieve stemmingen kunnen het gevolg zijn. Wacht daarom niet te lang en pak het aan, zodat noch je zelfvertrouwen noch je relatie eronder lijdt. 

CONCLUSIE: DIT HELPT TEGEN VAGINALE KRAMP 

Als je vagina verkrampt, zakt de sfeer in de slaapkamer naar het nulpunt. Niemand hoeft zich echter neer te leggen bij vaginisme: met gerichte trainingen, ontspanningstechnieken en medische zorg kunnen jij en je lichaam leren los te laten.